Spis treści:
- Posiadacz polisy nie musi wypełniać wadliwego zapisu umowy
- Ważne klauzule niedozwolone, które dotyczą ubezpieczeń
- Kontrola wadliwej umowy może być incydentalna lub abstrakcyjna
Posiadacz polisy nie musi wypełniać wadliwego zapisu umowy
Dokładny opis kilku „ubezpieczeniowych” klauzul abuzywnych, można znaleźć w poniższej tabeli. Te zapisy dotyczą kilku kluczowych kwestii we wzajemnych stosunkach ubezpieczyciela oraz klienta. Na podstawie opinii Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK-u) możemy dowiedzieć się, że niedozwolona jest m.in. sytuacja, w której:
- ubezpieczyciel obniża odszkodowanie dla klienta w związku ze zdarzeniem, na które dana osoba nie miała wpływu (patrz klauzula abuzywna numer 1244)
- firma ubezpieczeniowa uchyla się od odpowiedzialności, ponieważ klient mimo staranności i dobrej wiary, nieprecyzyjnie lub błędnie opisał wypadek (patrz klauzula abuzywna numer 1291)
- ubezpieczyciel chce ograniczyć lub wyłączyć obowiązek zwrotu składki za niezależny okres ochrony (patrz klauzula abuzywna numer 1305)
- zakład ubezpieczeń chce uchylić się od obowiązku zwrotu składki jeśli wcześniej wypłacił odszkodowanie lub może być zobowiązany do takiego świadczenia (patrz klauzula abuzywna numer 1307)
- firma ubezpieczeniowa przyznaje sobie prawo do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony, bez wskazania ważnych przyczyn i terminu wypowiedzenia (patrz klauzula abuzywna numer 1308)
Warto wiedzieć, że wszystkie stanowiska UOKiK-u oraz SOKiK-u, znajdują oparcie w orzecznictwie sądów i przepisach kodeksu cywilnego (KC). Osoby, które mają wątpliwości co do zapisów proponowanej umowy, powinny zwrócić uwagę na artykuł 3853 KC. Wymieniony przepis kodeksu cywilnego prezentuje częste praktyki, które ograniczają prawa konsumenta. Trzeba pamiętać, że konsumentem jest osoba kupująca ubezpieczenie w celach bezpośrednio niezwiązanych z działalnością gospodarczą lub zawodową (patrz art. 221 KC). Zapis umowy zawartej między przedsiębiorcą i konsumentem będzie niedozwolony, jeżeli narusza dobre obyczaje oraz interesy klienta, a także nie został uzgodniony indywidualnie między stronami. Abuzywność nie dotyczy tylko postanowień, które określają główne świadczenia stron (np. wysokość składki, poziom odszkodowania) i zostały sformułowane jednoznacznie. Jeżeli okaże się, że dany zapis umowy faktycznie jest abuzywny, to na podstawie art. 3851 kodeksu cywilnego nie będzie on wiązał konsumenta.
Czego jeszcze nie może robić ubezpieczyciel?
Ważne klauzule niedozwolone, które dotyczą ubezpieczeń
| Numer klauzuli niedozwolonej w rejestrze UOKiK-u | Treść klauzuli niedozwolonej | Stanowisko UOKiK/SOKiK odnośnie klauzuli |
|---|---|---|
| 1244 | „Jeżeli została udzielona zniżka składki z tytułu zastosowania zabezpieczeń antywłamaniowych, a zabezpieczenie to w momencie powstania szkody (…) nie zadziałało (…), Ubezpieczyciel może zmniejszyć odszkodowanie o procent udzielonej zniżki”. | Konsument może nie mieć żadnego wpływu na to, że wcześniej sprawne zabezpieczenie antywłamaniowe, w ogóle nie zadziałało. Dlatego w sytuacji niezawinionej przez klienta, nie można go karać poprzez obniżenie odszkodowania. |
| 1291 | „Compensa nie odpowiada za szkody powstałe w okolicznościach innych niż podane w zgłoszeniu szkody”. | Ubezpieczyciel nie może zastrzec sobie prawa do wyłączenia odpowiedzialności, jeżeli klient mimo podania okoliczności wypadku odmiennych od rzeczywistych, dochował należytej staranności oraz dobrej wiary. |
| 1305 | „W przypadku odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia nastąpi zwrot części składki z potrąceniem kosztów manipulacyjnych wynoszących 10% wysokości zwracanej składki - nie więcej niż 200 złotych”. | Ubezpieczyciel naruszył art. 3853 punkt 12 kodeksu cywilnego. Zgodnie ze wspomnianym przepisem KC niedozwolone są te postanowienia, które wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania., |
| 1307 | „Zwrot składki nie przysługuje, jeśli Warta wypłaciła ubezpieczonemu odszkodowanie bądź może być zobowiązana do wypłaty”. | Podana klauzula narusza art. 3853 punkt 22 kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 3853 punkt 22 KC, niedozwolone są te postanowienia, które przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta, mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta. |
| 1308 | Umowa ubezpieczenia może być rozwiązana w drodze pisemnego miesięcznego wypowiedzenia przez każdą ze stron umowy w przypadku wypłaty odszkodowania lub doręczenia przez Wartę odmowy wypłaty odszkodowania”. | Podana klauzula narusza art. 3853 punkt 15 i punkt 22 kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 3853 punkt 15 KC niedozwolone są te postanowienia, które zastrzegają dla przedsiębiorcy prawo do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia. |
Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Rzecznika Finansowego
Kontrola wadliwej umowy może być incydentalna lub abstrakcyjna
Wzorce umowne ubezpieczycieli nie zawierają już zapisów, które zostały zacytowane w powyższej tabeli. Klienci firm ubezpieczeniowych mogą się jednak natknąć na klauzule działające w podobny sposób. W takiej sytuacji, wcześniejsze wpisanie zbliżonego zapisu do rejestru klauzul niedozwolonych jest argumentem, który działa na korzyść konsumenta.
Poszkodowani klienci firm ubezpieczeniowych powinni wiedzieć, że mają do wyboru dwa rozwiązania. Pierwszym jest incydentalna kontrola wzorca umownego. Polega ona na tym, że sąd bada abuzywność klauzuli w odniesieniu do konkretnej umowy ubezpieczenia.
Alternatywnym wariantem jest abstrakcyjna kontrola wzorca umowy. Taką kontrolę dotyczącą wzorców umownych, sprawuje Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Postępowanie przed SOKiK-iem nie jest związane z konkretną umową i ma na celu ochronę zbiorowych interesów konsumentów. Zapis umowy, który został prawomocnie uznany za abuzywny, trafia do rejestru UOKiK-u. Warto wiedzieć, że wpis do rejestru klauzul niedozwolonych jest istotny dla wszystkich klientów danej firmy, którzy podpisali umowę zawierająca wadliwe postanowienie (zobacz uchwała Sądu Najwyższego z 20 listopada 2015 r. - sygn. akt III CZP 17/15).
Artykuł prezentuje stan prawny na dzień 5 grudzień 2015 r.
