Wzrastająca świadomość prawna Polaków sprawia, że osoby poszkodowane przez dzieci lub zwierzęta coraz częściej domagają się odszkodowania (również na drodze sądowej). Taka rekompensata z tytułu odpowiedzialności cywilnej może mieć dużą wartość (np. wtedy, gdy dziecko zarysuje drogi samochód sąsiada lub domowy pies dotkliwie pogryzie listonosza).
Dlatego wszyscy rodzice oraz właściciele zwierząt domowych powinni znać zasady odpowiedzialności za szkody i podstawy do ewentualnego uniknięcia roszczeń. Warto również wiedzieć o tym, że zakłady ubezpieczeń oferują specjalne polisy (ubezpieczenia OC w życiu prywatnym), które mogą uchronić od finansowej odpowiedzialności za wybryki dzieci oraz zwierząt domowych.
Granica 13 roku życia
W kontekście odpowiedzialności za zachowanie dzieci decydujące znaczenie ma limit wiekowy, który wynosi 13 lat. Dziecko do ukończenia trzynastu lat nie odpowiada za wyrządzone szkody, bo wedle ustawodawcy poziom rozwoju umysłowego takiego człowieka nie pozwala na przypisanie mu winy.
Jest to wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia” (patrz artykuł 415 kodeksu cywilnego). W przypadku dzieci do ukończenia trzynastego roku życia odpowiedzialność za szkody ponoszą osoby sprawujące opiekę z mocy prawa (zwykle są to biologiczni rodzice).
Kto zapłaci za szkody wyrządzone przez dzieci w szkole?
Rodzice zostają zwolnieni z odpowiedzialności, jeśli czasowo przekazali prawo do opieki nad dzieckiem innej osobie lub instytucji (np. szkole podstawowej). Rodzic oczywiście może dobrowolnie naprawić szkodę wyrządzoną przez dziecko podczas lekcji, przerw lub dodatkowych zajęć organizowanych przez szkołę. Najczęściej jednak odpowiedzialność za takie szkody spoczywa na organie prowadzącym szkołę.
Warto podkreślić, że osoba sprawująca nadzór nad dzieckiem w momencie wypadku (np. rodzic lub nauczyciel), może się uwolnić od odpowiedzialności jeśli wykaże, że:
1) jej działanie jako opiekuna było prawidłowe albo
2) szkoda wystąpiłaby nawet przy właściwym kontrolowaniu zachowania dziecka.
Sprawdź, czy warto kupować szkolne ubezpieczenie grupowe
Rodzice zapłacą, nawet jeśli dziecko ma powyżej 13 lat
Dziecko po ukończeniu trzynastego roku życia samo odpowiada za wyrządzone szkody, jeżeli pozwala mu na to stopień jego rozwoju psychofizycznego. Zwykle okazuje się jednak, że to rodzice ponoszą ekonomiczne konsekwencje wybryków dziecka, bo małoletni w wieku 13 lat - 18 lat nie dysponuje własnym majątkiem.
W przypadku młodszych dzieci (do ukończenia trzynastego roku życia) naprawienie szkody przy pomocy ich majątku (np. odziedziczonego spadku) będzie możliwe wtedy, gdy brak jest innego rozwiązania, a okoliczności (np. zła sytuacja majątkowa poszkodowanego) przemawiają za takim rozstrzygnięciem.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzę zależy od winy w nadzorze
Ważne są także zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez wszystkie zwierzęta domowe. W praktyce najczęściej chodzi o psy.
Zgodnie z artykułem 431 paragraf 1 kodeksu cywilnego, ten „kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy”.
Jak widać, kodeksowe zasady odpowiedzialności za zwierzęta są dość restrykcyjne i dotyczą również sytuacji, w której np. zabłąkany pies pogryzł kogoś w parku. Co ważne, obowiązujące przepisy przewidują domniemanie winy w nadzorze nad zwierzęciem. Opiekun zwierzęcia może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że nadzór był prowadzony starannie, a ewentualne szkody wynikają z działania osoby trzeciej, za którą odpierający zarzuty nie ponosi odpowiedzialności.
Sprawdź także warunki specjalnego ubezpieczenia psa lub kota
Trzeba jednak pamiętać, że sąd niekiedy nakazuje wypłatę odszkodowania nawet wtedy, gdy opiekunowi zwierzęcia nie można przypisać winy (patrz artykuł 431 paragraf 2 kodeksu cywilnego). Takie rozstrzygnięcie jest możliwe, jeżeli za przyznaniem odszkodowania przemawiają zasady współżycia społecznego (np. poszkodowany znajduje się w znacznie gorszej sytuacji majątkowej niż właściciel zwierzęcia).
OC w życiu prywatnym może ochronić przed sporymi wydatkami
Duża liczba ryzyk związanych z wybrykami dzieci oraz zwierząt domowych sprawia, że coraz więcej osób kupuje odpowiednie ubezpieczenia. Takie polisy (OC w życiu prywatnym) mają postać samodzielnych produktów albo są traktowane jako dodatek do innych ubezpieczeń (m.in. polis mieszkaniowych).
Niezależnie od sposobu dystrybucji OC w życiu prywatnym, osoba nabywająca takie ubezpieczenie, powinna dokładnie sprawdzić trzy kwestie:
- Suma ubezpieczenia – trzeba zwrócić uwagę na wysokość sumy ubezpieczenia oraz podlimity dotyczące poszczególnych zdarzeń.
- Konsumpcja sumy ubezpieczenia - równie ważna jest ewentualna klauzula, która przewiduje pomniejszanie (tzw. konsumpcję) sumy ubezpieczenia po kolejnych wypadkach.
- Wyłączenia ochrony - przed zakupem prywatnego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nie można również pominąć wyłączeń ochrony. Ubezpieczyciele zastrzegają, że na pokrycie szkód nie może liczyć np. właściciel psa, który zlekceważył obowiązek szczepień zwierzęcia.
Co ważne, dobrze wybrane ubezpieczenie OC w życiu prywatnym uchroni w wielu różnych sytuacjach, także tych niezwiązanych z wybrykami dzieci lub zwierząt domowych. Z takiej polisy będzie można skorzystać zawsze wtedy, kiedy przez przypadek spowodujemy szkodę innej osobie lub jej mieniu.