Polisy dotyczące szkód osobowych (ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia NNW), rządzą się swoimi prawami. Ich posiadacze mogą się ubezpieczyć w kilku towarzystwach. Takie samo rozwiązanie jest nieopłacalne w przypadku ubezpieczeń majątkowych. Co więcej, osoba ubezpieczająca to samo ryzyko majątkowe w kilku towarzystwach i wyłudzająca odszkodowanie większe niż wartość szkody naraża się na konsekwencje karne.
Wypłata z polisy majątkowej nie powinna skutkować wzbogaceniem
Cennych informacji na temat zasad wielokrotnego ubezpieczenia dostarcza kodeks cywilny (KC). Istotne jest również ugruntowane orzecznictwo sądów (w tym Sądu Najwyższego). Kluczowe znaczenie dla kwestii podwójnego ubezpieczenia majątkowego ma artykuł 8241 paragraf 1 kodeksu cywilnego.
Wspomniany przepis mówi, że „o ile nie umówiono się inaczej, suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody”. Jak widać, kodeks cywilny ustanawia ogólną zasadę działania ubezpieczeń majątkowych. Tym niemniej, strony w ramach swobody umów mogą uzgodnić ewentualną wypłatę odszkodowania większego od wartości szkody.
Warto również zwrócić uwagę na art. 8241 §2 KC. Ten przepis mówi, że w typowym przypadku (brak możliwości wypłaty świadczenia wyższego od szkody majątkowej), osoba ubezpieczona w kilku towarzystwach nie może żądać odszkodowania majątkowego, którego łączna wartość powodowałaby wzbogacenie (suma świadczeń > wartość szkody).
Jak ustalana jest odpowiedzialność ubezpieczyciela?
Tak więc, jeśli dana rzecz została ubezpieczona na 100 000 zł w dwóch towarzystwach, po szkodzie całkowitej ubezpieczający otrzyma 100 000 zł, a nie 200 000 zł. Trzeba również nadmienić, że w analizowanej sytuacji odpowiedzialność każdego ubezpieczyciela jest ustalana na podstawie stosunku sumy ubezpieczenia wystawionej polisy do sumy wszystkich polis ubezpieczających to samo ryzyko majątkowe.
Zatem w przypadku trzech polis z sumą ubezpieczenia odpowiednio: 20 000 zł (ubezpieczyciel A), 30 000 zł (ubezpieczyciel B) i 50 000 zł (ubezpieczyciel C), świadczenie za szkodę całkowitą wynoszącą 50 000 zł, powinno zostać podzielone w następującym stosunku:
- 10 000 zł – ubezpieczyciel A
- 15 000 zł – ubezpieczyciel B
- 25 000 zł – ubezpieczyciel C
Roszczenia ubezpieczonego muszą uwzględniać taki proporcjonalny podział świadczeń. Co więcej, osoba zgłaszająca szkodę powinna przekazać informację o wielokrotnym ubezpieczeniu wszystkim zainteresowanym podmiotom.
Analizowany przykład przewiduje brak zapisów umownych, które pozwalają na wypłatę świadczenia większego od wartości szkody majątkowej. Jeżeli taki zapis faktycznie pojawi się w umowie, to poszkodowany może otrzymać dodatkowe środki (pozostali ubezpieczyciele wówczas odpowiadają na normalnych zasadach). W przypadku braku odpowiednich postanowień umownych zakłady ubezpieczeń mogą wnioskować o częściowy i proporcjonalny zwrot odszkodowań, które łącznie przekroczyły wartość szkody (zobacz Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2008 roku, sygnatura akt II CSK 524/07).
Wypłata z OC czy z AC?
Osoba próbująca uzyskać niedozwoloną korzyść dzięki podwójnemu ubezpieczeniu majątkowemu dodatkowo naraża się na odpowiedzialność z artykułu 286 § 1 kodeksu karnego (kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat). Jeżeli poszkodowanemu przysługuje odszkodowanie z polisy OC (np. polisy sprawcy wypadku) oraz innego ubezpieczenia (np. własnego AC), to w takiej wyjątkowej sytuacji trzeba wybrać jednego ubezpieczyciela. Wyjątek dotyczy przypadku, w którym podmiotem zobowiązanym do wypłaty odszkodowania OC za szkody majątkowe jest UFG, a poszkodowany dodatkowo posiada polisę AC. Zgodnie z obowiązującymi zasadami Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny pokrywa tylko szkodę niezlikwidowaną w ramach Autocasco i kompensuje utraconą obniżkę w wysokości składek.
Sprawdź, kiedy UFG wypłaca odszkodowanie
W przypadku ubezpieczeń osobowych nie ma restrykcyjnych ograniczeń
Kwestia wielokrotnego ubezpieczenia przedstawia się zupełnie inaczej w przypadku ubezpieczeń osobowych (tzn. polis na życie oraz polis NNW). Posiadacze wspomnianych ubezpieczeń mogą otrzymać zadośćuczynienie od dowolnej liczby zakładów ubezpieczeniowych. Takie rozwiązanie wynika ze specyficznego charakteru szkód osobowych, które trudno obiektywnie wycenić.
Ze względu na odmienną konstrukcję przepisów wielokrotne ubezpieczenie w przypadku polis osobowych jest ekonomicznie opłacalne. Osoba, która zakupiła np. ochronę NNW w ramach polisy grupowej pracodawcy oraz prywatną polisę na życie, może otrzymać dwa zadośćuczynienia za szkody osobowe. Będą one także niezależne od kwoty przysługującej z OC sprawcy wypadku drogowego.